هشدار جدي نخبگان نسبت به چشم انداز امنيتي و ژئوپليتيک تحولات جديد قفقاز

به گزارش پايگاه خبري تحليلي پيرغار، جمهوري اسلامي ايران به عنوان يک بازيگر فعال منطقه‌اي از يک سو و تاثيرپذير از هرگونه تغييرات و تحولات جديد اين منطقه، رويکردها و سياست خاص خود که مباني آن بر گرفته از موضع مقام معظم رهبري در مورد عدم تغيير مرزهاي شمال غربي کشور قفقاز است، را دنبال مي‌کند.

رويکرد و سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران در قبال تحولات قفقاز با نقد و واکنش مختلفي در محافل مختلف مردمي، رسانه اي و نخبگاني روبرو بوده است. در اين راستا در يک نظرسنجي که از ميان 384 نفر از ميان نخبگان دانشگاهي (دانشگاههاي تهران، علامه طباطبايي، تبريز، گيلان، شيراز، رازي کرمانشاه)، پژوهشگران و تحليگران سياست خارجي آگاه به مسائل قفقاز  انجام گرفته است نتايج زير به دست آمده است. 

تحرکات بازيگران منطقه‌اي عنصر کليدي تحولات 
52 درصد از پاسخ دهندگان، در پاسخ به تشديد دور جديد تنش در منطقه قفقاز، تحرکات بازيگران فعال منطقه‌اي را دليل تشديد دور جديد تنش بيان کرده اند. 31 درصد نيز درگيري روسيه در پرونده اوکراين را موجب کاهش نقش توازن بخش اين کشور و در نتيجه تشديد منازعه در قفقاز عنوان کرده اند.  مابقي پاسخ دهندگان عدم پايبندي يکي از طرفين يا هردو طرف به توافقات و همين‌طور مداخله قدرت‌هاي بزرگ را دليل تشديد تنش‌ها در دور جديد دانسته اند.

ترکيه و رژيم صهيونيستي بازيگر اصلي دور جديد تحولات
41 درصد از پاسخ دهندگان سير و روند تحولات جديد منطقه در راستاي منافع کشور ترکيه مي‌دانند.  34 درصد نيز اين تحولات در راستاي منافع کشور آذربايجان عنوان مي کنند و مابقي نيز اين روند را در راستاي ساير بازيگران ميدانند. نکته قابل توجه ديگر اين است که 57 درصد از پاسخ دهندگان ترکيه را داراي بيشترين تاثيرگذاري بر سياست هاي دولت آذربايجان مي داند در حالي 24 درصد رژيم صهيونيستي را داراي بيشترين تاثيرگذاري بر سياست هاي دولت آذربايجان بيان مي کنند و مابقي پاسخ دهندگان بازيگران ديگر را در اين ميان مطرح مي کنند.

اولويت ايران در منطقه ژئوپليتيک و تمدني است 
در پاسخ به پرسش از اولويت و جايگاه منطقه قفقاز در سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران، 43 درصد از پاسخ دهندگان بر اولويت منافع ژئوپليتيکي و ژئواستراتژيکي و 26 درصد بر اهميت فرهنگي و تمدني اين منطقه در سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران تاکيد کرده اند. اين درحالي است که 18 درصد بر اقتصاد و تجارت و 13 درصد بر اهميت از منظر سياسي و امنيتي در سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران تاکيد داشتند.

ملاحظه امنيتي ايران تثبيت مرزهاي ژئوپليتيک منطقه است
53 درصد از پاسخ دهندگان مخالفت با تغيير مرزها و ژئوپليتيک منطقه قفقاز جنوبي را بخش مهمي از ملاحظات امنيتي و استراتژيک ايران در قبال تحولات جديد منطقه مي‌دانند. 18 درصد از پاسخ دهندگان ممانعت از حضور تهديدمحور بازيگران فرامنطقه‌اي دولتي، 15 درصد تامين منافع ژئواکونوميک ايران و 14 درصد مخالفت با تحرکات قوم‌مدارانه و تجزيه‌طلبانه را به عنوان بخش مهمي از ملاحظات امنيتي و استراتژيک ايران در قبال تحولات جديد بيان مي کنند.

لزوم تغيير جهت گيري سياست خارجي ايران فعالانه بر مبناي اولويت ديپلماسي سياسي 
نکته قابل توجه ديگر در اين نظرسنجي تاکيد 57 درصد از پاسخ دهندگان به اولويت ديپلماسي سياسي از سوي دستگاه هاي مرتبط با سياست خارجي ايران در پاسخ به سوال از نوع جهت‌گيري دستگاه ديپلماسي براي تامين ملاحظات استراتژيک در منطقه قفقاز تاکيد کرده اند. در حالي که 21 درصد بر ديپلماسي اقتصادي، 17 درصد بر ديپلماسي فرهنگي اشاره کرده اند.

از سويي ديگر43 درصد از پاسخ دهندگان اقدامات جمهوري اسلامي ايران در قبال تحولات اخير منطقه قفقاز در قالب سياست بي طرفي منفعلانه صورت بندي مي کنند. اين درحالي است که 31 درصد اين اقدامات را در ديپلماسي چند جانبه صورت بندي مي کنند. مابقي پاسخ دهندگان نيز اقدامات جمهوري اسلامي ايران در قبال تحولات اخير منطقه قفقاز را در قالب ديپلماسي پنهان و سياست بي طرفي فعال صورت بندي مي‌کنند.

39 درصد پاسخ دهندگان در مورد تاثير اقدامات تاکنون انجام گرفته دستگاه ديپلماسي کشور در روند تحولات منطقه قفقاز بيان مي دارند که اين امر موجب القاي انفعال ايران در ميان ساير بازيگران شده است.  36 درصد  بر بي‌تاثير بودن اقدامات دستگاه ديپلماسي کشور در روند تحولات منطقه قفقاز تاکيد دارند. اين در حالي است که 19 درصد نيز بر قائل به کمک جمهوري اسلامي ايران به مديريت تنش هستند.

46 درصد از پاسخ دهندگان ناکارآمدي نهادهاي موثر بر سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران را عامل وضعيت کنشگري کنوني کشور در اين منطقه عنوان کرده اند. درحالي که 33 درصد، بر برتري رقباي منطقه‌اي به عنوان عامل تشديد شرايط کنوني تاکيد کرده اند. 11 درصد نقش تحريم‌ها و 10 درصد نير نگراني از تنش‌هاي قومي را دليل شکل کنشگري کنوني کشور در منطقه قفقاز دانسته اند.

اقدامات امنيتي – نظامي بازدارنده توصيه نخبگان ايراني 
نکته مهم و قابل توجه اين نظرسنجي، تاکيد 43 درصد از پاسخ دهندگان بر اقدامات امنيتي و نظامي بازدارنده جمهوري اسلامي ايران به عنوان اولويت اقدامات ايران براي مقابله با تغييرات ژئوپليتيکي در منطقه قفقاز است. 28 درصد از پاسخ دهندگان نيز بر همکاري سه جانبه جمهوري اسلامي ايران، روسيه و ارمنستان به عنوان اولويت اقدامات ايران براي مقابله با تغييرات ژئوپليتيکي تاکيد دارند. مابقي نيز همکاري نظامي با ارمنستان و همچنين ديپلماسي سياسي با آذربايجان را به عنوان اولويت اقدامات ايران براي مقابله با تغييرات ژئوپليتيکي در منطقه قفقاز عنوان کرده اند.

نظرسنجي فوق در مهرماه 1401از سوي مؤسسه مطالعات و تحقيقات بين‌المللي ابرار معاصر تهران و در راستاي اولويت‌هاي پژوهشي و مطالعاتي خود در حوزه امنيت بين‌الملل و سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران انجام گرفته است.